Auteur: Jos Kruis

De theorie van de ballistiek wordt uitgebreid besproken in het “Handboek voor de Rattenjager”. De theorie zegt dat je de mondingssnelheid en de hoogte van de richtkijker boven de loop moet meten. Deze getallen, samen met de ballistische eigenschappen van het kogeltje gebruikt de ballistische calculator om de kogelbaan te berekenen. In de cursus besteden we kort aandacht aan het “tweaken” van de ballistische data.

Nu is het zo dat in theorie altijd alles klopt, maar de praktijk kan weerbarstig zijn. Ik krijg veel vragen van collega rattenjagers die toch nog wel afwijkingen hebben. Hieronder de meest voorkomende.

• Case 1: “Ik heb mijn data goed ingevoerd en ik schiet zuiver op Zero-afstand en verder. Naar mate ik op kortere afstanden schiet treft het kogeltje steeds hoger (of lager)”.
• Case 2: “Ik heb mijn data goed ingevoerd en schiet zuiver tot Zero-afstand. Naar mate ik verder op grotere afstanden schiet treft het kogeltje steeds hoger (of lager)”.

Opmerking: Het mag duidelijk zijn dat je op Zero-afstand altijd zuiver moet kunnen schieten. Als je hier een probleem hebt dan moet je de ballistische calculator uitzetten en gaan onderzoeken wat er aan de hand is. Problemen met zuiverheid op zero-afstand kunnen voortkomen uit losse kijker, losse demper, slechte munitie of (heel verraderlijk) gebreken aan het lenzensysteem van je kijker.

In het volgende laat ik met behulp van Chairgun zien hoe je jouw luchtbuks loepzuiver krijgt van 6 tot 100 meter. Het mikpunt en trefpunt zijn onder alle omstandigheden gelijk.

In het onderstaande invulscherm van Chairgun zie je de Mondingsnelheid van 262 m/s, Kijker hoogte van 6 cm, Kogelgewicht van 0,76 gram, Ballistisch Coëfficiënt van 0,022 en een Zero-afstand van 20 m. Dit is de ballistische data voor mijn AGN Technology Vixen airgun met de Pard DS35/50/LRF richtkijker.

Opmerking: Hoewel je anders zou vermoeden heeft het gewicht van het kogeltje geen invloed op de kogelbaan. Het gewicht is meegenomen in de BC-Waarde. Het gewicht heeft wel invloed op de mondings- en impact-energie.

Als je bovenstaande problemen wilt oplossen en je weet zeker dat de gegevens die je hebt in gevoerd goed zijn dan moet je gaan “Tweaken”. Je gaat dan met de parameters spelen totdat je op alle afstanden perfect treft. Er zijn twee parameters waarmee kunt gaan spelen. Dat zijn de kijker hoogte en de Ballistische Coëfficiënt. Dat werkt als volgt:

Oplossing voor Case 1

Oorzaak van Case 1: Case 1 doet zich voor als de kijkerhoogte verkeerd gemeten is. Het probleem kan ook ontstaan als de LRF op korte afstand een afwijking heeft. De calculator rekent dan met de verkeerde afstand en dat kun je opvangen door de kijker-hoogte te tweaken.

Door de kijker hoogte te variëren kun het trefpunt verhogen of verlagen in het traject tot de zero afstand. In onderstaande afbeelding is de rode kromme de kogelbaan op basis van de hierboven ingevoerde gegevens. De groene kromme is de baan voor een kijker hoogte van 5 cm en de blauwe voor 7 cm.

Vuistregel 1: De hoogte van de inslag op korte afstand is tegengesteld evenredig met de kijker hoogte!

• Komt het kogeltje op 6 meter 1 cm te laag af, dan verhoog je de parameter voor de kijker hoogte met 1,5 cm.
• Komt het kogeltje op 6 meter 1 cm te hoog af, dan verlaag je de parameter voor de kijker hoogte met 1,5 cm.

Opmerking: Je ziet dat de kijker hoogte ook invloed heeft op de baan achter de zero-afstand. Dat is geen probleem, omdat de meeste rattenjagers zich beperken tot maximaal 25 meter om ratten verantwoord af te schieten. Als je hier toch hinder van hebt kun je besluiten om het wapen op een zero-afstand van 30 meter in te schieten.

Let op: De Pard DS35/50/LRF rekent correct vanaf 6 meter. Vervelend is dat de Pard wel tot 3 meter kan meten, maar dan niet correct rekent. De ATN X-Sight rekent correct vanaf 5 meter en geeft bij minder afstand een “out of range” waarschuwing.

Oplossing voor Case 2

Oorzaak van Case 2: Case 2 doet zich voor als de BC-waarde niet klopt. De calculator rekent dan met de verkeerde waarde. Schutters die op extreem grote afstanden schieten (100 m wedstrijd schieten) kunnen last hebben van zo’n afwijking die je kunt opvangen door de BC-waarde te tweaken.

Door de BC-waarde te verhogen of te verlagen kun je het trefpunt in het traject na de zero-afstand verhogen of verlagen. In onderstaande afbeelding is de rode kromme de kogelbaan op basis van de hierboven ingevoerde gegevens. De blauwe kromme is het traject voor een BC-waarde van 0,027 en de groene voor 0,017.

Vuistregel 2: De hoogte van de inslag op grote afstand is evenredig met de BC-waarde

• Komt het kogeltje voorbij de zero-afstand te laag af, dan verlaag je de BC-waarde van 0,022 naar bijvoorbeeld 0,017. (groene kromme)
• Komt het kogeltje voorbij de zero-afstand te hoog af, dan verhoog je de BC-waarde van 0,022 naar bijvoorbeeld 0,027. (blauwe kromme)

Opmerking: Je ziet dat de BC-waarde geen invloed heeft op de baan voor de zero-afstand. Je moet dus beginnen met het tweaken van de kijker-hoogte. Als je dan nog een afwijking hebt voorbij de zero-afstand dan ga je met de BC-waarde spelen.

Afgelopen week ben ik door de bekende Limburgse rattenjager Peter Peeters uitgenodigd om mee te kijken bij zijn aanpak van ratten in Brabantse kippenstallen. Het ging om een pluimveebedrijf met leghennen, waar gewone eieren en scharreleieren worden geproduceerd.

De stal met koloniehuisvesting (voor goedkopere eieren) is minder ruim dan de stal waar kippen op de grond kunnen rondscharrelen. In beide stallen had de pluimveehouder te kampen met een forse populatie zwarte ratten. Op zich is dat niet bijzonder. Vrijwel alle pluimveehouders hebben min of meer overlast van ratten. Het mag echter niet uit de hand lopen, want als de rattenpopulaties te groot worden neemt de kans op besmetting met ziektes toe.

Wat dat betreft is de pluimveesector een getraumatiseerde bedrijfstak die behoorlijk heeft geleden en nog steeds lijdt onder de vogelgriep. Er zijn talloze bedrijven geïnfecteerd en daarbij moesten honderdduizenden kippen worden geruimd. Het niveau van preventieve maatregelen om besmetting te voorkomen is daarom zeer hoog. Ook ratten kunnen besmettingen veroorzaken en daarom is er veel inzet op het beheersen van rattenpopulaties.

Helemaal omkleden! Alleen je onderbroek mag je aanhouden

Voordat wij de stal kunnen betreden moeten we ons omkleden. Alle kleding (m.u.v. onderbroek) moest uit en we kregen een schone set kleren (joggingbroek, T-shirt, sokken en petje). Daarmee gingen we de eerste sluis in en daar konden we instappen in een paar klompen. In de tweede sluis kreeg je een overall. Vervolgens stap je dan over in een paar laarzen die in een derde sluis staan. De klompen blijven achter in de tweede sluis. En dan sta je in een stal met 20.000 scharrelkippen die allemaal zitten te slapen. Het is daar warm, stoffig en pikdonker. De kippen fungeren als kacheltjes.

De kippen zitten hoog en de rattenjager heeft een vrij schootsveld

De kippen zitten allemaal hoog en het ziet er ruim uit. De roosters waarop kippen eten, drinken en hun eieren leggen zijn vrijwel leeg. Deze boer werkt eraan om de kippen ‘s-nachts op de stokken te krijgen. Hij doet dat met de verlichting, waarbij hij van onderaf de lichten uitschakelt. Deze aanpak zorgt ervoor dat eventuele dode kippen snel worden gevonden en kunnen worden opgeruimd. Het is ook heel handig voor de rattenjager. Immers de ratten gaan voor het voer dat op de legroosters wordt aangeboden. Hij hoeft dan geen rekening te houden met kippen die mogelijk in het schootveld kunnen zitten. Deze aanpak is overigens een uitzondering. De meeste kippenboeren gaan niet zo zorgvuldig met hun kippen om en laten ze ook op de roosters zitten. Je hebt dan als rattenjager een minder gunstige uitgangspositie.

Onder de legroosters lopen mestbanden, waar de kippenpoep op terecht komt. Deze banden voeren de mest af naar een put. Ratten zitten ook veel op deze mestbanden en in de mestput.

Kwetsbare installaties waar je zeer gericht moet schieten

Omdat ik voor het eerst in deze omgeving moet rattenjagen, krijg ik uitleg van de kippenboer. Hij wijst mij op de watersystemen waar kippen (en ook ratten) van kunnen drinken. Dit zijn een soort ventielen, die water afgeven als kippen deze aanraken. De hele installatie zit vol met dit soort nippels met talloze toevoerleidingen. Het voer wordt gedistribueerd in een soort goot met daarin een transportsysteem. Allemaal kwetsbare installaties, waarmee je bij het schieten rekening moet houden.

Zwarte ratten

Peter Peeters komt in zijn werkgebied in dergelijke stallen meestal zwarte ratten tegen. Deze zijn lastig te bestrijden, omdat ze klein en bewegelijk zijn. Ze klimmen overal bij op en ze zitten vaak op hoge plekken tussen de kippen. Als ze willen foerageren komen ze naar beneden op het legrooster en dan komen ze in beeld. Soms zie je ze drinken van de waterventielen en dat is een mooi moment om ze af te schieten. Maar als ze in de voergoot springen dan zijn ze moeilijk voor de loop te krijgen en moet je wachten tot ze daar weer uitkomen.

Je moet razendsnel mikken en toch heel voorzichtig schieten

De ratten kunnen overal opduiken en zijn ook snel weer weg. Als rattenjager moet je snel zijn. Als je een rat hebt gespot moet je deze meteen op de korrel te nemen en afschieten, anders is hij alweer weg. Het is heel dynamisch en je moet opletten dat je de rat goed raakt en geen schade veroorzaakt. Ik moet toegeven dat ik tijd nodig had om me in te stellen op deze dynamiek. Na wat zoeken naar een goede positie en het instellen van de schietstok kon ik aan de slag. Daarbij werd ik geholpen door de kippenboer die met een warmtebeeldkijker aan het spotten was. Hij zag de ratten aankomen en wees mij op de plek waar ze waarschijnlijk in beeld zouden komen. Ik kon dan vooraf de afstand meten (LRF) zat klaar om te schieten.

Oefening en opleiding in een nieuwe markt

Volgens Peter Peeters die veel ervaring heeft met pluimveebedrijven is dit een onontgonnen markt voor rattenjagers. Ook de kippenboer is ervan overtuigd dat de meeste collega-bedrijven dergelijke rattenproblemen hebben, waar de reguliere ongediertebestrijding geen antwoord op heeft. Hij was meer dan tevreden over de resultaten van Peter en denkt erover om zelf de cursus voor rattenjagen te gaan doen. Hij is ervan overtuigd dat je met afschot de rattenpopulaties beter kunt beheersen.

Omdat ik in mijn klantenkring geen pluimveehouders heb, ben ik bij Peter Peeters op excursie gegaan om de kneepjes van zijn aanpak te leren. We hebben er uitgebreid over gesproken en hij heeft mij een oefening laten doen in een stal met scharrelkippen. Volgens hem is dat gemakkelijker door de ruimte die je daar hebt. De volgende stap is dat je aan de slag gaat in een stal met koloniehuisvesting. Dat is veel nauwer en ben je echt tussen de kippen aan het schieten. Het is dan nog belangrijker dat je ook echt raakschiet en het kogeltje in de rat blijft hangen. Volgens Peter is dit nog een stuk lastiger, maar nog altijd effectiever dan elke andere methode.

Door de enorme omvang van de stallen is Peter soms weken bezig om in alle hoeken van dergelijke bedrijven de ratten onder de duim te krijgen en te houden. Hij experimenteert daarom met een aanpak waarin met meerdere rattenjagers tegelijk een pluimveebedrijf wordt bediend. Hij heeft echter moeite om goede rattenjagers aan zich te binden. Ook vindt hij dat de opleiding voor rattenjagers meer aandacht zou moeten besteden aan de specifieke aanpak voor pluimveebedrijven. Dit is een handschoen die Henk Fennema en ik wel willen oppakken.

We kunnen ook onze community (Whatsapp groep voor pluimveebedrijven) inzetten om ervaringsdeskundigen bij elkaar te brengen. Ik zal dat gaan regelen. Ondertussen ga ik ook actief op zoek naar een pluimveebedrijf in mijn werkgebied om meer ervaring op te doen. Wordt dus vervolgd….

Het professionele rattenjagen wordt steeds meer een onderdeel van de reguliere plaagdierbeheersing. Dat komt omdat in 2023 het gebruik van rattengif voor particulieren is verboden en professionele ongediertebestrijders nu ook binnen gebouwen met Integrated Pest Management (IPM) moeten werken. Integrated Pest Management (IPM) is een methode waar de nadruk ligt op het voorkomen van overlast, in plaats van op bestrijden. IPM heet ook wel geïntegreerde plaagdierbeheersing.

Plaagdierbestrijders werken al sinds 2017 volgens de IPM-methode om muizen, ratten en andere knaagdieren buiten te bestrijden. Vanaf 1 januari 2023 is deze methode ook verplicht bij de bestrijding van knaagdieren in gebouwen. Hoewel rattengif (voor professionals) als laatste redmiddel beschikbaar blijft, blijkt dat binnen gebouwen het gebruik afneemt. Dit komt omdat het inzetten van gifstoffen nu aan veel strenge voorwaarden is verbonden. Daarmee wordt eerder voor afschot gekozen. De rattenjager krijgt daarmee een plek in IPM.

Waar staat IPM voor?

Geïntegreerde plaagdierbeheersing (IPM) hanteert de volgende uitgangspunten:

• Er wordt uitgegaan van preventie door monitoring en habitat-management.
  Zorg dat je weet of er ratten zijn en waar deze zitten (Monitoren) en doe je best om het terrein of gebouw voor ratten zo onaantrekkelijke mogelijk te maken (Habitat-managegent).
• Als bestrijden nodig is worden altijd eerst niet-toxische of biologische middelen ingezet. Als sprake is van overlast en/of als preventieve maatregelen niet (voldoende) werken dan is bestrijding nodig. Dat kan met mechanische middelen. Denk aan rattenklemmen en inloopvallen. Ook de nachtelijke bestrijding met een luchtbuks valt onder mechanische bestrijding.
• Eventuele inzet van chemische middelen is beperkt, doelgericht en tijdelijk. Het gebruik van rodenticide (rattengif) is strikt voorbehouden aan professionele ongediertebestrijders die daarvoor IPM-gecertificeerd zijn. Zij moeten zich daarbij houden aan strakke richtlijnen.
• Er is aandacht voor de hele omgeving, dus ook voor naastgelegen gebouwen en percelen. Zeker als gebruik wordt gemaakt van rodenticide is het belangrijk dat de volledige populatie wordt aangepakt. Dit om resistentie te voorkomen bij ratten die de bestrijding met gif overleven.

IPM en de Rattenjager

Professionele rattenjagers uit ons collectief werken meestal direct voor een opdrachtgever met een rattenprobleem. Als de klant belt is er meestal al een uit de hand gelopen populatie waar ingrijpen nodig is.

Rattenjagers gebruiken loodvrije kogeltjes en geen rattengif . Zij werken duurzaam en als bestrijden nodig is, doen ze dat verantwoord en diervriendelijk. Afschot is selectiever en humaner dan klemmen en maakt rattengif overbodig. Professionele rattenjagers hoeven niet IPM-gecertificeerd te zijn omdat zij niet met gifstoffen werken.

Toch hanteren wij ook de principes van IPM omdat deze voor de hand liggen. Als je rattenplagen kunt voorkomen hoef je immers niet te bestrijden. Klanten zijn het meest geholpen met een duurzame en blijvende beheersing van rattenpopulaties.

Het rattenjagen is een curatieve maatregel en deze wordt ingezet als al sprake is van overlast. De effectiviteit van het afschieten neemt evenredig toe met de omvang van een populatie. Een hele avond jagen op één of enkele ratten is niet erg efficient. Maar bij grote populaties is de rattenjager buitengewoon effectief, omdat in korte tijd een populatie wordt gereduceerd tot een aanvaardbare (natuurlijke) omvang. Het resultaat is meetbaar, omdat de gedode dieren worden verzameld en getoond aan de opdrachtgever.

Als een rattenplaag is bezworen dan komt de dialoog op gang over het voorkomen van overlast. De rattenjager heeft tijdens zijn nachtelijke activiteiten de omgeving, het hele terrein en alle gebouwen gescand op de aanwezigheid van ratten. Monitoring met nachtcamera’s en warmtebeeldkijkers geeft een goed beeld van de situatie en levert aanwijzingen voor preventieve maatregelen. Deze worden vermeld in het evaluatieverslag dat met de opdrachtgever wordt gedeeld. Deze kan op basis hiervan besluiten om zelf preventieve maatregelen te nemen. Hij kan ook een bedrijf voor plaagdierbeheer vragen om daarbij te helpen.

Hoewel sommige professionele rattenjagers ook diensten leveren op het gebied van wering en preventieve maatregelen, is in de meeste gevallen de opdracht afgerond met de oplevering van de evaluatie. Een rattenjager werkt dus projectmatig en aan zijn inzet komt een eind.

Relatie met de ongediertebestrijder

Dit in tegenstelling tot bedrijven voor plaagdierbeheer. Deze gaan langdurige contracten aan waarin de hele cyclus van IPM voortdurend wordt herhaald. Dat begint met een risico-inventarisatie, het vaststellen van drempelwaarden en het maken van een plan van aanpak. Vaak voor meerdere plaagdiersoorten (ratten, muizen, insecten, ect…). Vervolgens wordt met monitoring, preventieve maatregelen en eventueel bestrijding uitvoering gegeven aan het plan. De cyclus wordt afgerond met een evaluatie en daarna begint het weer opnieuw.

Als een populatie ondanks de preventieve maatregelen en de mechanische bestrijding met klemmen toch uit de hand loopt is het afschieten door een rattenjager een optie. De rattenjager wordt dan ingehuurd door de plaagdierbeheerder, zodat deze niet hoeft over te gaan tot het inzetten van chemische bestrijding. Ook hier is sprake van een projectmatige inzet van de rattenjager.

Grotere bedrijven voor plaagdierbeheer kunnen ook rattenjagers in dienst hebben. Dit zijn dan de “vliegende keepers” in het bedrijf, die daar waar nodig kunnen worden ingezet om te voorkomen dat de grip op een populatie verloren gaat.

Solist in een geïntegreerde aanpak

Een rattenjager werkt dus ook regelmatig binnen de context van het geïntegreerd plaagdierbeheer (IPM) en moet daar kennis van hebben. Hij werkt alleen en in stilte. Hij wil niet opgemerkt worden door ratten, toevallige toeschouwers of buren en hij wil huis/staldieren en eventueel aanwezig personeel niet laten schrikken.

De aard van het werk maakt dat een rattenjager autonoom (meestal ZZPér) is, zich thuis voelt in de nacht en zich goed kan oriënteren in donker. Kerncompetenties zijn observatievermogen, geduld en zelfredzaamheid. Verder de vaardigheid om bevindingen, resultaten en aanbevelingen in IPM-stijl te communiceren met zijn opdrachtgever. Dit kan een klant zijn, maar ook een plaagdierbeheerder die de rattenjager inhuurd.